Коррупция кылмыш катары жазаланат - Кыргыз Республикасынын Социалдык фонду

Коррупция кылмыш катары жазаланат

«Коррупцияга каршы аракеттенүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамына ылайык коррупция – бийлик ыйгарым укуктарына ээ болгон бир же бир нече кызмат адамдарынын материалдык, ар кандай башка жыргалчылыктарды жана артыкчылыктарды мыйзамсыз алуу максатында айрым адамдар же топтор менен укукка каршы туруктуу байланышын түзүүдө, ошондой эле алар тарабынан бул жыргалчылыктарды жана артыкчылыктарды жеке жана юридикалык жактарга берүүдө турган, коомдун же мамлекеттин кызыкчылыктарына коркунуч туудурган атайылап жасалган жосундар. Коррупция – бул мыйзамсыз иш-аракет, мыйзам тарабынан куугунтукталган кылмыш.

2021-жылдын декабрында Кыргыз Республикасынын жаңы Кылмыш-жаза кодекси күчүнө кирди, анын максаты инсандын укуктарын жана эркиндиктерин, менчикти, коомдук тартипти, коомду, мамлекетти, айлана-чөйрөнү, Кыргыз Республикасынын Конституциялык түзүлүшүн кылмыштуу кол салуулардан коргоо, тынчтыкты жана адамзаттын коопсуздугун камсыз кылуу, кылмыштардын алдын алуу жана кылмыштар менен бузулган адилеттүүлүктү калыбына келтирүү болуп саналат.

Кыргыз Республикасынын жаңы Кылмыш-жаза кодексинде коррупциялык кылмыштарга «Мамлекеттик жана муниципалдык кызматтын кызыкчылыктарына каршы коррупциялык жана башка кылмыштар» деген 42-глава бөлүнгөн, ал коррупциялык кылмыштардын белгилерин, коррупциялык кылмыштар деп таанылган коомдук коркунучтуу жосундардын чөйрөсүн, жазык жоопкерчилигинин негиздерин, жазалардын түрлөрүн жана коррупциялык кылмыштарды жасаган адамдарга карата колдонулуучу жазык-укуктук мүнөздөгү башка чараларды белгилеген 13 беренеден турат.

Мамлекеттик органдардагы коррупциялык көрүнүштөрдү жоюу боюнча Кыргыз Республикасынын жогорку жетекчилигинин ички саясий курсун ишке ашыруунун алкагында «Коррупцияга каршы аракеттенүү чөйрөсүндөгү Кыргыз Республикасынын айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамы иштелип чыккан жана кабыл алынган (31.12.2024-ж., № 209). Ошондой эле Мыйзамдын максаты жазаны тактоо жана катуулатуу жолу менен коррупциянын жана мамлекеттик жана муниципалдык кызматтын кызыкчылыктарына каршы башка кылмыштардын алдын алуунун натыйжалуу механизмдерин, ошондой эле алар ушундай кылмыштарды жасагандыгы үчүн күнөөлүү деп табылгандан кийин мамлекеттик жана муниципалдык кызматтарга кайрадан жумушка орношууну каалаган адамдар үчүн чектөөлөрдү түзүү болуп саналат.

Тактап айтканда, Кылмыш-жаза кодексинде коррупциялык 336, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 347, 348-беренелерине ылайык кылмыштар үчүн жазанын айрым өзгөчөлүктөрү киргизилди:

– коррупциялык кылмыштары үчүн соттолгондорго өмүр бою мамлекеттик кызматтарда иштөөгө тыюу салынат;

– мамлекеттик жана муниципалдык кызматтын кызыкчылыктарына каршы коррупциялык жана башка кылмыштарды жасагандыгы үчүн айыптарды белгилөөчү талаптар алынып салынды;

– адам тарабынан мамлекеттик жана муниципалдык кызматтын кызыкчылыктарына каршы коррупциялык жана башка кылмыштар үчүн күнөөнү моюнга алуу жана материалдык зыяндын ордун толук толтуруу жөнүндө макулдашуу түзүлгөндө, сот адам күнөөлүү деп табылган беренеде каралган жазанын минималдуу мөөнөтүнүн жарымынан кем эмес мөөнөткө эркиндигинен ажыратуу түрүндө жаза дайындайт.

Төмөндө Кыргыз Республикасынын Кылмыш–жаза кодексинин «Мамлекеттик жана муниципалдык кызматтын кызыкчылыктарына каршы коррупциялык жана башка кылмыштар» деген 336-348-беренелеринин 42-главасы келтирилген (КР 2024-жылдын 31-декабрындагы № 209 Мыйзамынын редакциясына ылайык).

336-берене. Коррупция

Коррупция – материалдык, ар кандай башка байлыктарды жана артыкчылыктарды мыйзамсыз алуу, ошондой эле коомдун жана мамлекеттин кызыкчылыгына коркунуч келтирүүчү жеке адамдарга жана юридикалык жактарга бул байлыктарды жана артыкчылыктарды берүү максатында бийлик ыйгарым укугуна ээ болгон бир же бир нече кызмат адамдарынын айрым жактар же топтор менен укукка жат туруктуу байланыш түзүшүндө турган атайлап жасалган аракеттер, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен он жылдан он эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Уюшкан топтун, кылмыштуу коомдоштуктун кызыкчылыгында жасалган же оор залал алып келген ошол эле жосун, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен он эки жылдан он беш жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

337-берене. Кызмат абалын кыянаттык менен пайдалануу

Кызмат адамы тарабынан өз кызмат абалын кызматтын кызыкчылыктарына каршы пайдалануусу, атайылап же этиятсыздыктан олуттуу залал келтирсе, –

белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Өзү же болбосо башка адамдар үчүн пайда көрүү жана артыкчылык алуу максатында же башка жеке кызыкчылыктар үчүн жасалган ошол эле жосун, –

белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен эки жылдан беш жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Ушул берененин 2-бөлүгүндө каралган, этиятсыздыктан оор залал келтирген жосун, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылдан сегиз жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Ушул берененин 1, 2 же 3-бөлүктөрүндө каралган, жоопкерчиликтүү абалды ээлеген кызмат адамы тарабынан жасалган жосундар, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен сегиз жылдан он жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

338-берене. Бийликтен аша чабуу

Кызмат адамы тарабынан же анын буйругу боюнча, анын айтканы же макулдугу менен анын ыйгарым укуктарынын чектеринен чыккан (ушул Кодекстин 137-беренесинде каралган кыйноолордон башка) же өмүр жана ден соолук үчүн коркунучтуу болбогон зомбулукту колдонуу менен, же мындай зомбулукту колдоном деп коркутуу менен бириккен аракеттерди жасоо, –

белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Төмөнкүдөй жасалган ошол эле жосун:

1) куралды же атайын каражаттарды колдонуу менен;

2) дене-бойго зомбулук колдонуу менен же аны колдоном деп коркутуу менен;

3) уюшкан топтун же кылмыштуу коомдоштуктун кызыкчылыгы үчүн;

4) оор залал келтирүү менен, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен эки жылдан беш жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Ушул берененин 1 же 2-бөлүгүндө каралган, жооптуу абалды ээлеген кызмат адамы тарабынан жасалган жосундар, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылдан жети жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

338-1-берене. Мыйзамдуу ишкердик ишине тоскоолдук кылуу

Жеке ишкерди же юридикалык жакты мамлекеттик каттоодон мыйзамсыз баш тартуу же болбосо аларды каттоодон качуу, белгилүү бир ишти жүзөгө ашырууга атайын уруксат (лицензия) берүүдөн мыйзамсыз баш тартуу же болбосо аны берүүдөн качуу, жеке ишкердин же юридикалык жактын укуктарын жана мыйзамдуу кызыкчылыктарын мыйзамсыз чектөө же болбосо уюштуруу-укуктук формасына карабастан жеке ишкердин же юридикалык жактын ишине башка мыйзамсыз кийлигишүү, эгерде бул жосундар кызмат адамы тарабынан өзүнүн кызматтык абалын пайдалануу менен жеке ишкердин же юридикалык жактын укуктарына жана мыйзамдуу кызыкчылыктарына олуттуу залал келтирүү менен жасалса, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Төмөнкүлөр тарабынан жасалган ошол эле жосун:

1) адамдардын тобу тарабынан;

2) алдын ала бүтүм боюнча адамдардын тобу тарабынан, –

339-берене. Билип туруп пайдасыз контракт түзүү

Кызмат адамы тарабынан билип туруп мамлекет үчүн пайдасыз келишим түзүү, ага тете мындай кызмат адамы тарабынан ири зыян келтирген мамлекеттик сатып алууларды жүзөгө ашыруу, –

Төмөнкүдөй жасалган ошол эле жосундар:

1) адамдардын тобу тарабынан;

2) алдын ала бүтүм боюнча адамдардын тобу тарабынан;

3) өзгөчө ири зыянды келтирүү менен, –

340-берене. Мыйзамсыз баюу

Кызмат адамынын иштеген акыркы эки жылда мыйзамдуу булактар менен ырасталган расмий кирешелеринен ашкан нарктагы мүлктү анын менчикке (пайдаланууга) сатып алуусу же анын мындай мүлктү жакын туугандарына же башка адамдарга өткөрүп берүүсү, –

Жооптуу абалды ээлеген кызмат адамдары тарабынан жасалган ошол эле жосундар, эгерде мүлктүн наркы кызмат адамынын акыркы толук беш жыл үчүн мыйзамдуу булактар менен ырасталган расмий кирешелеринен ашса, –

341-берене. Кызмат адамынын ишкердик ишке катышуусу

Кызмат адамы ишкердик ишти ар кандай формада жүзөгө ашырса же башкарууга жеке өзү же болбосо ишенимдүү же аффилирленген жак аркылуу катышса, эгерде бул жосундар мындай уюмга жеңилдиктерди, артыкчылыктарды берүү же ага башка формадагы колдоо көрсөтүү менен байланышса, коомго жана мамлекетке олуттуу залал келтирсе, –

342-берене. Пара алуу

Кызмат адамынын, чет өлкөлүк кызмат адамынын, же болбосо эл аралык уюмдун кызмат адамынын пара берүүчүнүн же анын атынан иш жүргүзүүчү адамдын пайдасына кызмат адамынын кызматтык ыйгарым укуктарына кирген, же болбосо аларга өзүнүн кызматтык абалы боюнча көмөктөшө алган аракеттери (аракетсиздиги) үчүн жеке өзү же ортомчу аркылуу пара алуусу, ошого тете пара алууга макулдук берүүсү, –

Төмөнкүдөй жасалган ошол эле жосун:

1) мыйзамсыз аракеттери (аракетсиздиги) үчүн;

2) мамлекеттик же муниципалдык кызмат тутумундагы кызмат ордун бергендиги үчүн;

3) адамдардын тобу тарабынан;

4) алдын ала бүтүм боюнча адамдардын тобу тарабынан;

5) ири өлчөмдө, –

Ушул берененин 1 жана 2-бөлүктөрүндө каралган, төмөнкүдөй жасалган аракеттер:

1) өзгөчө ири өлчөмдө;

2) жооптуу абалды ээлеген кызмат адамы тарабынан, –

мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен жети жылдан он жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Эскертүү. Ушул Кодекстин 342–345 жана 362-беренелеринде пара деп пара берүүчүнүн же анын атынан иш жүргүзүүчү адамдын пайдасына жасалган аракеттер (аракетсиздиги) үчүн берилүүчү же алынуучу акчалар, баалуу кагаздар, башка мүлктөр же мүлктүк мүнөздөгү пайдалар түшүнүлөт.

Ушул Кодекстин 342–345-беренелеринде ири өлчөмдөгү пара деп кылмыш жасоо учуруна карата Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген эсептик көрсөткүчтөн өлчөмү – бир миң эсе ашкан, ал эми өзгөчө ири өлчөмдөгү пара деп он миң эсе ашкан пара эсептелет.

343-берене. Опузалап пара алуу

Берүүчүнүн кызыкчылыгында анын мыйзамдуу укуктарын бузган аракеттерди (аракетсиздикти) аткаруу же аткарбоо үчүн кызмат адамынын жеке өзү же ортомчу аркылуу параны талап кылуусу, ага тете анын укук тарабынан корголуучу кызыкчылыктарына зыяндуу кесепеттерди болтурбоо максатында пара берүүчүнү пара берүүгө мажбурлаган шарттарга коюусу, –

Төмөнкүдөй жасалган ошол эле жосун:

1) ири өлчөмдө;

2) жооптуу абалды ээлеген кызмат адамы тарабынан, –

Өзгөчө ири өлчөмдө жасалган, ушул берененин 1 жана 2-бөлүктөрүндө каралган жосундар, – мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен он жылдан он эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

344-берене. Пара алууда ортомчулук кылуу

Пара берүүчүнүн же пара алуучунун тапшырмасы боюнча параны берүү боюнча аракеттерди жасоо, же болбосо алардын ортосундагы параны алуу жана берүү жөнүндө макулдашууга жетишүүдө же болбосо аны ишке ашырууда пара берүүчүгө жана (же) пара алуучуга башкача көмөк көрсөтүү, –

эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Төмөнкүдөй жасалган ошол эле жосун:

1) өзүнүн кызматтык ыйгарым укуктарын пайдалануу менен;

2) ири өлчөмдөгү пара берүүдө же алууда, –

Ушул берененин 1 жана 2-бөлүктөрүндө каралган, өзгөчө ири өлчөмдө жасалган жосундар, – мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылдан жети жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.
Паракорлукта ортомчулук кылууга убада берүү же сунуш кылуу, –

Эскертүү. Эгерде пара алууда же башка адамга пара берүүдө ортомчу болгон адам кылмыш ишин козгоого укугу бар органга бул жөнүндө ыктыярдуу билдирсе жана кылмышты ачууга жана (же) бөгөт коюуга көмөктөшсө, ал ушул беренеде каралган аракет үчүн кылмыш-жаза жоопкерчилигинен бошотулат.

345-берене. Пара берүү

Кызмат адамына, чет өлкөлүк кызмат адамына же болбосо эл аралык уюмдун кызмат адамына өзүнүн кызматтык милдеттерин аткарууда бул кызмат адамы кандайдыр бир аракеттерди аткаргандыгы же аткарбагандыгы үчүн жеке кызмат адамы же башка жеке же юридикалык жак үчүн өзү же ортомчулар аркылуу акча, баалуу кагаз, башка мүлк же мүлктүк же мүлктүк эмес мүнөздөгү пайда түрүндө пара берүү, ага тете параны кабыл алууну сунуштоо же пара берүүгө убада кылуу, –

эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Төмөнкүдөй жасалган ошол эле жосундар:

1) ири өлчөмдө;

2) билип туруп мыйзамсыз аракет (аракетсиздик) жасагандыгы үчүн;

3) кызмат адамы, анын ичинде жооптуу абалды ээлеген кызмат адамы тарабынан жасалган, –

Ушул берененин 1 жана 2-бөлүктөрүндө каралган, өзгөчө ири өлчөмдө жасалган жосундар, – мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылдан жети жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Эскертүү. Эгерде кызмат адамы тарабынан пара опузалап алынса же эгерде адам кылмыш ишин козгоого укугу бар органга пара берүү жөнүндө ыктыярдуу билдирсе, пара берген адам ушул беренеде каралган аракет үчүн кылмыш-жаза жоопкерчилигинен бошотулат.

346-берене. Кызматтык жасалмачылык

Кызматтык жасалмачылык, башкача айтканда кызмат адамы, ошондой эле мамлекеттик кызматчы, же кызмат адамы болуп саналбаган жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын кызматчысы тарабынан расмий документке билип туруп жалган маалыматтарды киргизүү, ага тете расмий документке анын анык мазмунун бурмалаган оңдоолорду киргизүү, эгерде бул аракеттер пайда табуу же башка жеке кызыкчылыктардан улам жасалса, –

Этиятсыздыктан оор залал келтирген, ошондой эле анын эркине каршы менчик ээсин өзгөртүү максатында жасалган ошол эле жосун, –

347-берене. Паспортту мыйзамсыз берүү

Кызмат адамы же мамлекеттик кызматчы тарабынан чет өлкөлүк жаранга же жарандыгы жок адамга Кыргыз Республикасынын жаранынын паспортун мыйзамсыз берүү, ошого тете кызмат адамы же болбосо мамлекеттик кызматчы тарабынан же кызмат адамы болуп саналбаган муниципалдык кызматтын кызматчысы тарабынан документтерге билип туруп жалган маалыматтарды киргизүү, атайылап же этиятсыздыктан Кыргыз Республикасынын жарандыгын мыйзамсыз алууга алып келсе же башка олуттуу залал келтирсе, –

белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Кыргыз Республикасынын жаранынын паспортун мыйзамсыз даярдоо, сатуу жана пайдалануу, –

учурдагы саясий баш паанегин эске алуу менен чет өлкөлүк жарандарга же жарандыгы жок адамдарга карата аларды Кыргыз Республикасынан чыгарып жиберүү менен же аны колдонбостон, мүлкүн конфискациялоо менен, белгилүү бир кызмат орундарын ээлөө же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылдан он жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

348-берене. Шалаакылык

Шалаакылык, башкача айтканда кызмат адамынын өз милдеттерин жеңил ойлуулуктан же этиятсыздыктан улам аткарбашы же талаптагыдай эмес аткаруусу, эгер этиятсыздыктан олуттуу залал келтирсе, –

Этиятсыздыктан оор залал же өзгөчө оор залал келтирген ошол эле жосун, –

Мындан тышкары, мамлекеттик жана муниципалдык кызматтын таламдарына каршы коррупциялык жана башка кылмыш жасагандыгы үчүн соттуулугу бар адам, соттуулугу жоюлганына же алып салынганына карабастан:

– Омбудсмен (Акыйкатчы) болуп шайлана албайт;

– контракт боюнча аскердик кызматка кабыл алынбайт жана анын ичинде анын жубайы, ошондой эле талапкердин же кызматкердин жакын туугандары Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза мыйзамдарына ылайык оор же өзгөчө оор кылмыш жасагандыгы үчүн соттолгондугу жоюлбаган же алынбаган болсо, ошондой эле уюшкан кылмыштуулукка, терроризмге жана экстремизмге каршы аракеттенүү чөйрөсүндөгү Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген тартипте уюшкан топтордун, кылмыштуу коомдоштуктардын, террористтик, экстремисттик же сепаратисттик уюмдардын мүчөсү деп табылса дагы кызматка кабыл алынбайт;

– жергиликтүү кеңештин депутаты болуп шайлана албайт;

– соттук аткаруучу боло албайт, анын ичинде анын жубайы, жакын туугандары оор же өзгөчө оор кылмыш жасагандыгы үчүн Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза мыйзамдарына ылайык жоюлбаган же алып салынбаган соттуулугу болсо;

– укук коргоо органдарында кызматка кабыл алынбайт же кызматта тура албайт, анын ичинде анын жубайы, ошондой эле талапкердин же кызматкердин жакын туугандары Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза мыйзамдарына ылайык оор же өзгөчө оор кылмыш жасагандыгы үчүн соттуулугу жоюлбаган же алып салынбаган болсо, ошондой эле уюшкан кылмыштуулукка, терроризмге жана экстремизмге каршы аракеттенүү чөйрөсүндөгү Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген тартипте уюшкан топтордун, кылмыштуу коомдоштуктардын, террористтик, экстремисттик же сепаратисттик уюмдардын мүчөсү катары таанылса;

– аким, акимдин орун басары, шаардын мэри, айыл өкмөтүнүн башчысы болуп дайындала албайт;

– мамлекеттик кызматчы боло албайт.